Fæðist-vinnur-deyrð

Er þetta lífið?

Frá því við erum börn er okkur sagt að ekkert fáist án vinnu. Bróðir minn (f. 1962) þreytist seint á að segja mér að hann hafi unnið nánast samfleytt síðan hann var ellefu ára, móðir mín (f. 1944) var gift kona átján ára, með barn þar að auki, en vann samt.

Síðan þau voru ung hefur margt breyst, en samt vinnum við eins og skepnur. Það eina sem breytist er gulrótin, hvatningin. Í þeirra tíð var hvatinn sá að lifa af. Að vinna var að lifa, að eiga fyrir salti í grautinn fyrir fjölskylduna. Í dag vinnum við fyrir öðru. Við vinnum ekki til að eiga fyrir brauði og sméri, heldur fyrir jeppum, til að geta greitt lánin, til að geta komist til útlanda, til að halda í við þensluna. Ef þú tekur ekki þátt í kapphlaupinu, hlýtur eitthvað að vera að. Áttu ekki bíl? Af hverju? Ætlarðu ekki að fara að leigja? Kaupa? Af hverju ekki? Taktu bara lán! Þú setur þetta bara á Visa. Ertu ekki með nóg á þessu korti? Notaðu bara hitt.

Ég er föst í þessu skuldafeni, 22 ára. Ég skulda skattinum (vegna þess að skattkortið mitt var ofnýtt - en það er efni í annan reiðilestur), ég skulda bankanum, ég skulda Mastercard, ég skulda foreldrum vinkonu minnar, ég skulda mömmu. Allt í allt skulda ég eina til tvær milljónir. "Þetta er ekki há upphæð" sögðu þau hjá Ráðgjafarstofu um fjármál heimilanna þegar ég heimsótti þau. "Taktu bara lán og dreifðu því á lengri tíma"

Ekkert mál, nema auðvitað að maður skuldi eina til tvær milljónir. Þá er ekki hægt að fá lán án ábyrgðarmanns. Bankarnir ráðleggja fólki að gerast ekki ábyrgðarmenn hjá öðrum. Þeir heimta ábyrgðarmenn á lán. Catch-22.

Skuldir fyrnast á fjórum árum. Ef mamma væri ekki ábyrgðarmaður á lánum hjá mér, myndi ég einfaldlega sleppa því að borga, leyfa skuldinni að fyrnast, og byrja með hreint borð.

"En það er svo...óheiðarlegt!"

"Maður Á að borga skuldirnar!"

"Þú verður á svörtum lista alla ævi og getur aldrei eignast neitt!"

Er það? Er það sumsé ekki óheiðarlegt, eða jafnvel siðlaust, að heimta 20% vexti af lánum? Hvað með að neita að hækka yfirdrátt um 5000 krónur, en bjóða viðkomandi síðan kreditkort með enn hærri gjöldum seinna um daginn? Hvað með fyrirtæki sem gefa útrunnar vörur til góðgerðastarfsemi? Myglað brauð og súra mjólk?

Nú er ég ekki að reyna að réttlæta það að ég borgi ekki, enda samþykkti ég þessi kjör í upphafi. Á þeim tíma hafði ég ekkert val, enda þurfti ég pening. Ég varð að eiga fyrir mat. Og fartölvu, myndavél, iPod og bjór. Og utanlandsferð.

Ég kom mér í þetta sjálf.

Í sumar er ég að fara til meginlandsins. Svona ferðir eru dýrar, flugmiði fram og til baka kostar tuttugu þúsund í það minnsta, Interrail miði kostar um 40.000. Miði á Hróarskeldu kostar rétt um 20.000 krónur. Síðan bætist við uppihald, tóbak og fleira. Fólki er ráðlagt að taka með sér u.þ.b. 300.000 í það minnsta.

Ég er búin að kaupa flugmiða til Danmerkur, hann kostaði 20.000. Um næstu mánaðamót kaupi ég Hróarskeldumiðann, þar fara önnur 20.000. Fyrsta júní kaupi ég gjaldeyri, eins mikinn og ég mögulega get. 29. júní flýg ég út, gisti eins nótt hjá vandamönnum vinkonu minnar, gisti síðan í tjaldi í tíu daga - gjald fyrir það er innifalið í Hróarskeldumiðanum. Eftir það er förinni heitið til Hamborgar í eina nótt. Þar erum við með gistingu hjá bláókunnugri manneskju, en gistinguna fengum við í gegnum www.couchsurfing.com 

Planið er að nýta CS eins og hægt er, og gista á hostelum í neyð. Þannig minnkar kostnaðurinn verulega.

Það segir sig sjálft að það er ódýrara að kaupa mat í stórmörkuðum en á veitingastöðum, og því geri ég ráð fyrir að lifa að mestu á brauði (bæði í föstu og fljótandi formi) og osti í sumar, sem ég geri reyndar hvort eð er, en munurinn er sá að matur er mun ódýrari á meginlandinu en hér.

---

Ég hef áður skrifað um gámaköfun, en nú langar mig að minnast á hústöku (e. squatting).

Í Bretlandi og Hollandi (og sjálfsagt fleiri löndum) eru til lög um rétt hústökufólks. Þessi lög voru sett til að bregðast húsnæðisvandanum sem var farinn úr böndunum, á sama tíma og mikil þensla var í nýbyggingu. Af þessu leiddi að mörg hús stóðu auð mánuðum, jafnvel árum saman. Þá tók unga fólkið við sér. Hví skyldu þess hús standa auð og ónotuð á meðan við höfum ekki efni á að leigja herbergi? Þegar hústökufólkið flutti inn brugðust eigendurnir ókvæða við. "Þetta er okkar eign, og við viljum frekar halda henni auðri en að leyfa fólki að búa þar án endurgjalds!"

Ríkisstjórnir settu því lög (og nokkuð góð lög - svona miðað við ríkisstjórnir almennt) sem kváðu á um að hústökufólkið mætti nýta húsnæðið með þeim skilyrðum að á eignunum yrði ekki unnið tjón, hústökufólkið greiddi fyrir rafmagn og hita ef því skipti, og fengju uppsagnarfrest eins og almennir leigjendur. Hústökufólkið tók þessu fagnandi, en margir eigendur reyndu alt sem í þeirra valdi stóð til að komast framhjá lögunum, m.a. með því að halda því fram að skemmdir hefðu verið unnar, eða jafnvel að húsið hefði alls ekki verið autt.

Samkvæmt lögunum mátti hústökufólk leggja undir sig hús sem hafði staðið autt í ákveðinn tíma, en ekki brjótast inn, svo það varð að líta þannig út að dyrnar hefðu einfaldlega fokið upp. Eftir að þeir voru komnir inn þurfti að skipta um lás, og eftir það var ólöglegt fyrir eigendurna að fara inn án leyfis. Hústökufólkið sendi sjálfu sér póst, svo það gat "sannað" að það byggi þarna, greiddi rafmagnsreikning í eigin nafni, o.s.frv. Ef húseigendur ákváðu að selja eða nýta húsnæðið, þurftu þeir að láta hústökufólkið vita með mánaðar fyrirvara.

Í kringum þetta spruttu upp kommúnur á mörgum stöðum, enda húsnæðið í misgóðu ástandi, og sumsstaðar var kannske ekki nema ein íbúð með rennandi vatni eða eldunaraðstöðu, og var hún þá samnýtt.

Auðvitað fylgdu þessu vandamál, enda margir sem lent höfðu á götunni vegna fíknar eða geðsjúkdóma í hópnum. Vandinn var hinsvegar minni en sá sem fylgdi gamla kerfinu, þar sem fíklarnir sváfu á stigagöngum, í undirgöngum o.fl. án öryggis, og voru þyrnir í augum íbúa og lögreglu.

Íslendingar kannast flestir við Kristjaníu, en sú félagslega tilraun -sem brátt líður undir lok verði ekkert að gert- hófst einmitt sem samfélag hústökufólks. Hérlendis tengjum við orðið "hústökufólk" helst við hópa fíkla sem leggja undir sig rottuholur í miðbæ Reykjavíkur, enda kerfið hér þannig að eingöngu þeir sem nú þegar eru utan almenns samfélags á einn eða annan hátt sem geta leyft sér slíkt.

---

Undanfarið hafa þessi hústökusamfélög tekið vaxtarkipp að nýju, sem fylgir eðlilega þenslunni í samfélaginu. Nú bregður hinsvegar svo við að flest hústökufólkið er ekki fátækir betlarar, heldur hugsjónafólk (oftast frekar and-kapítalískt, eins og gefur að skilja) sem vill með þessu mótmæla neyslufirringunni. Þetta fólk stundar margt vinnu við lítil fyrirtæki - eða rekur eitt slíkt sjálft, rótar í gámum, skiptir við svokallaðar free-shops eða "fríbúðir" og skiptimarkaði og endurvinnur sorp. Sumir kjósa að lifa algjörlega án peninga, og treysta eingöngu á vöru- og vinnuskipti til að eiga í sig og á. Innan sumra samfélaganna eru skipulagðar vinnuferðir á uppskerutímanum, þar sem íbúar vinna í törnum í skiptum fyrir hluta uppskerunnar.

Að vissu leyti heillar þessi lífsmáti mig, og sjálfsagt hægt að lifa góðu lífi án þess að vera nokkru sinni með svo mikið sem hundraðkall á milli handanna.

 

Svo lengi sem ég fæ að halda tölvunni minni, iPodinum og gemsanum.

 

 

 

 

 

Athugasemdir

[Sigurjón, 17.4.2007 kl. 06:06]

Það er fátt leiðinlegra en að þurfa að vinna.  Ekki ynni ég hálftíma ef ég þyrfti þess ekki peninganna vegna.

[Sæunn Valdís, 17.4.2007 kl. 22:59]

ég væri til í að gerast hústökufólk...það er svo andskoti dýrt að leigja á Akureyri hvað þá í borginni...